Archiwum Państwowe w Warszawie

"Kronika Warszawy” 2018, nr 1

• 
• 

Tuż po nim rozpoczyna się dział „Debaty »Kroniki Warszawy«”, na który złożyły się wypowiedzi uczestników spotkania poświęconego Ścianie Wschodniej ulicy Marszałkowskiej. To założenie urbanistyczno-architektoniczne powstało w latach 1962–1969 według projektu Zbigniewa Karpińskiego i Jana Klewina, jako wynik ogłoszonego w 1958 r. ogólnopolskiego konkursu architektonicznego. Na terenie między ulicami Świętokrzyską, Jasną, Marszałkowską i Alejami Jerozolimskimi wzniesiono zespół budynków usługowych, mieszkalnych (w tym po raz pierwszy trzy wieżowce mieszkalne) i biurowych, będący jednym z najwybitniejszych osiągnięć modernizmu w Polsce. Zarazem była to implementacja w Warszawie i Polsce najnowocześniejszych rozwiązań przestrzeni miejskiej Europy Zachodniej (m.in. wzorem była Lijnbaan w Rotterdamie). Był to prawdziwy przełom w myśleniu o centrum miasta w porównaniu z epoką socrealizmu. Po raz pierwszy w Polsce zastosowano również pasaż handlowo-rekreacyjny, oddzielony od ruchu kołowego, ze specjalnie zaprojektowaną zielenią i małą architekturą. Po przełomie 1989 r. to jedno z niewielu skończonych założeń urbanistycznych w Warszawie uległo degradacji, a ujęcie całego zespołu w Gminnej Ewidencji Zabytków jest nieco spóźnione. Pasaż przebudowany na początku XXI w. zatracił kameralny charakter i w niczym nie przypomina pierwotnego projektu. Dopiero teraz jest rewitalizowany pawilon baru Zodiak, zniknął biurowiec Universalu, który ma zostać zastąpiony nowym, wyższym budynkiem, rozebrano charakterystyczny dla zespołu i zarazem symboliczny budynek Rotundy PKO, która ma być jednak odbudowana. Nieznany jest los nieczynnego kina Relax, a w miejscu Domu Handlowego Sezam powstaje dziewięciokondygnacyjny biurowiec, są też plany wyburzenia gmachu PKO. Wszystkie te zamierzenia budzą zaniepokojenie warszawiaków. Uczestnicy debaty (Marlena Happach, dyrektor Biura Architektury i Planowania Przestrzennego m.st. Warszawy, Michał Krasucki, dyrektor Biura Stołecznego Konserwatora Zabytków, Andrzej Kaliszewski, współprojektant założenia Ściany Wschodniej, Dariusz Hyc, współprojektant rewitalizacji pasażu Wiecha, Tomasz Markiewicz, przewodniczący stowarzyszenia Zespół Opiekunów Kulturowego Dziedzictwa Warszawy „ZOK” oraz moderator dyskusji prof. Cezary Eugeniusz Król) starali się odpowiedzieć na pytanie, czy uda się ustrzec Ścianę Wschodnią przed dalszą degradacją i jak skutecznie chronić wartościową architekturę z okresu PRL.

Dział „Artykuły i materiały” tworzą cztery cztery teksty. Jan Tyszkiewicz (Opieka społeczna i gminna Delegatura Rady Głównej Opiekuńczej w Wawrze w latach 1939–1944. Opieka zdrowotna, kuchnie Rady Głównej Opiekuńczej, legitymizacja, przesiedleńcy) opierając się na kilkudziesięciu relacjach zebranych w latach 1984–1989, charakteryzuje działania, jakie podejmowali pracownicy gminnej Delegatury Rady Głównej Opiekuńczej w Wawrze w okresie drugiej wojny światowej na rzecz poprawy codziennego bytu mieszkańców tej gminy. Andrzej Skalimowski (Północna MDM. Zabudowa ulicy Nowotki w Warszawie) przypomina historię projektu i realizacji warszawskiej ulicy Marcelego Nowotki, arterii łączącej Śródmieście Warszawy z dzielnicami północnymi. Porusza także zagadnienie składu społecznego nowego osiedla, a także zwraca uwagę na losy ulicy po 1989 r. Anna Masłowska („Naprawdę wielka” – Warszawa w fotografii tygodnika „Świat” 1951–1969) analizuje ewolucję fotograficznej wizji Warszawy na przestrzeni kilkunastu lat istnienia pisma „Świat”. Próbuje odpowiedzieć  na pytanie, czy obraz prezentowanej w nim Warszawy był prawdziwym obrazem stolicy i jej mieszkańców czy raczej propagandową wizją, dostosowaną do wymagań wydawców i cenzury; obiektywnym dokumentem epoki, widzianym okiem fotografa-artysty, czy realizacją narzuconych z góry założeń propagandowych. Violetta Urbaniak (Źródła do dziejów polskiej emigracji w zasobie Archiwum Państwowego w Warszawie) charakteryzuje materiały archiwalne Archiwum Państwowego w Warszawie dotyczące problemu migracji (emigracji, imigracji, ewakuacji, uchodźstwa, przesiedleń, deportacji, repatriacji i reemigracji).

Na tradycyjny „Fotofelieton” złożyły się fotografie Warszawy wykonane przez niemieckich fotografów w latach 1916–1918, które pochodzą ze zbiorów Muzeum Warszawy. Do publikacji przygotowała je Anna Topolska.
Dział „Recenzje i omówienia” wypełniły trzy artykuły. Agnieszka Witkowska-Krych omówiła publikację Pawła Sołtysa pt. Mikrotyki, wydaną przez Wydawnictwo Czarne (Wołowiec 2017). Marta Kuc-Czerep (Najlepsze Varsaviana 2016/2017. Konkurs im. Hanny Szwankowskiej) scharakteryzowała nagrodzone varsaviana w ostatniej edycji konkursu im poświęconego, a Maria Wiśniewska przybliżyła sylwetkę Halszki Szołdrskiej („Dzieło życia” Halszki Szołdrskiej. Halszka Szołdrska – warszawianka z wyboru).

Numer tradycyjnie zamykają działy „Pro memoria” oraz „Varsaviana”. W pierwszym z nich zamieszczono artykuł wspomnieniowy o zmarłej 29 grudnia 2017 r. prof. Marii Nietykszy, autorstwa Andrzeja Szwarca, a także tradycyjnie opracowane przez Annę Krochmal wspomnienia o warszawiakach, którzy zmarli w okresie od września 2017 r. do końca lutego 2018 r. W dziale drugim znalazły się informacje o nowościach wydawniczych poświęconych Warszawie, które zestawiła Hanna Macierewicz.

Pierwszy tegoroczny numer „Kroniki Warszawy” mógł ukazać się dzięki współpracy Archiwum Państwowego w Warszawie i Domu Spotkań z Historią oraz dofinansowaniu przyznanemu przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych oraz Urząd Miasta Stołecznego Warszawy. Najnowszy numer „Kroniki Warszawy” można nabyć w księgarni Domu Spotkań z Historią (ul Karowa 20).